سالمندی و کمک وسایل حرکتی ضروری

 دکتررحمت سخنی ازارومیه مرکزآموزشی درمانی امام خمینی (ره)

Dr.RAHMAT SOKHANI

سالمندی خواه و ناخواه همچون شتری است که دم در هر فردی خوابیده و منتظرش است این دوران علاوه بر زیبائیهایی که دارد دارای ناتوانی ها خاص خود همچون پوکی استخوان ،آرتروز ،افزایش فشاخون ،محدودیتهای حرکتی ،احتمال زمین خوردن و شگستگیهای متعدد و.....مبیاشد .در این مقاله به وسایل کمک حرکتی د دوران سالمندی که در سایت خوب ÷زشکی بالینی منتشر شده است می÷ردازیم انشالله که مورد توجه سالمندان ایران اسلامیمان قرار بگیرد .:ناتوانی و مشکلات حرکتی با افزایش سن افزایش می‌یابند. ابزارهای کمک حرکتی چون عصاها (canes)، چوب‌های زیربغل (crutches) و واکرها برای افزایش حمایت از بیمار، بهبود تعادل و همچنین افزایش فعالیت و استقلال به کار می‌روند؛ ولی این ابزارها اثرات بارز عضلانی- اسکلتی و متابولیک نیز دارند. بیشتر بیمارانی که از وسایل کمک حرکتی استفاده می‌کنند، هیچ‌گاه در مورد استفاده درست از آن‌ها آموزش ندیده‌اند و اغلب وسایلی دارند که نامناسب، آسیب‌دیده، یا دارای ارتفاع نادرست هستند. انتخاب وسیله مناسب، به قدرت، تحمل، تعادل، عملکرد شناختی و اقتضای محیطی بیمار بستگی دارد. عصاها به توزیع مناسب وزن در شرایطی که اندام تحتانی ضعیف یا دردناک است کمک می‌کنند، با افزایش سطح اتکای بدن، پایداری را بهبود می‌بخشند و برای بهبود تعادل، اطلاعاتی در مورد ویژگی‌های لمسی سطح زمین در اختیار بیمار قرار می‌دهند. چوب‌های زیربغل برای افرادی مناسب هستند که نه تنها برای تعادل که برای تحمل وزن خود و افزایش نیروی محرکه نیاز به استفاده از بازوهای خود دارند. واکرها در افرادی که ضعف اندام تحتانی یا تعادل ضعیف دارند، پایداری را بهبود می‌بخشند و با افزایش سطح اتکای بیمار و حمایت از وزن وی، حرکت بهتر بیمار را تسهیل می‌کنند. واکرها در مقایسه با عصاها نیاز به توجه بیشتری دارند و استفاده از پله‌ با آن‌ها دشوار است. ارتفاع دسته عصا یا واکر باید هنگامی که بیمار ایستاده و بازوهایش به راحتی در کنار بدن قرار گرفته‌اند، تا چین مچ دست باشد. عصا باید در سمت مقابل اندام تحتانی ضعیف یا دردناک گرفته شود و همزمان با پای مقابل حرکت کند. پزشکان باید به طور منظم وسایل کمک حرکتی بیمار را ارزیابی کنند تا از ارتفاع، تناسب و نگهداری صحیح آن اطمینان حاصل کنند و به بیمار در مورد نحوه درست استفاده از وسیله مشاوره ارایه دهند.در حال حاضر در حدود 1/6 میلیون از بزرگسالان جامعه آمریکا از وسایل کمک حرکتی شامل عصاها، واکرها و چوب‌های زیربغل استفاده می‌کنند و دوسوم این افراد بیش از 65 سال سن دارند. پیش‌بینی می‌شود که با افزایش تعداد بالغین مسن‌تر در جامعه و افزایش تعداد بالغینی که مبتلا به بیماری‌های مزمن هستند، ناتوانی و در پی آن مشکلات حرکتی بیش از این گسترش یابد. از بالغین بالای 65 سال، 10 درصد از عصا و 6/4 درصد از واکر استفاده می‌کنند.

وسایل کمک حرکتی

وسایل کمک حرکتی جهت افزایش سطح اتکا، بهبود تعادل و پایداری یا کاهش فشار وزن بدن از روی اندام‌های تحتانی برای بهبود درد مفصل یا جبران ضعف یا آسیب تجویز می‌شوند. اهداف استفاده از وسایل کمک حرکتی عبارتند از: بهبود حرکت مستقل، کاهش ناتوانی، تاخیر کاهش عملکردها و کاهش بار مراقبت. بیمارانی که از وسایل کمک حرکتی استفاده کرده‌اند، اعتماد به نفس و احساس امنیت‌شان افزایش یافته که این امر باعث افزایش سطح فعالیت و استقلال آن‌ها شده است. استفاده از وسایل کمک حرکتی ممکن است مزایای فیزیولوژیکی چون بهبود عملکرد قلبی- تنفسی، افزایش جریان خون و پیشگیری از پوکی استخوان نیز داشته باشد. به هر صورت، در مورد ارزیابی پیامد استفاده از وسایل کمک حرکتی خاص بر روی حرکت و کاهش زمین خوردن، مطالعات باکیفیت، اندک هستند.وسایل کمک حرکتی نیاز به تمرکز و هماهنگی عصبی‌- حرکتی و عضلانی- اسکلتی دارند و ممکن است حتی سبب افتادن یا آسیب شوند. با این‌که استفاده از وسایل کمک حرکتی ممکن است تنها نشان‌دهنده ضعف عضلانی یا اختلال تعادل باشد، خود وسیله کمک حرکتی نیز ممکن است سبب افزایش خطر افتادن شود. عمل بلند کردن و جلو بردن وسیله کمک حرکتی ممکن است منجر به ناپایداری نیروهای بیومکانیکی شود و به دلیل تمرکز فرد روی کنترل وسیله، تعادل وی به هم بخورد. از طرفی خود وسیله ممکن است با حرکات اندام در حین بازیافتن تعادل تداخل کند. فشار مکرر وارده توسط وسایل کمک حرکتی روی مفاصل اندام فوقانی می‌تواند سبب آسیب‌دیدگی تاندون‌ها، استئوآرتریت و سندرم تونل کارپال شود.بیشتر افراد در مورد نحوه استفاده مناسب از عصا آموزش ندیده‌اند و تا 70 عصاها معیوب، آسیب‌دیده یا دارای ارتفاع نادرست هستند. مطالعات نشان داده‌اند که بیشتر افراد وسایل کمک حرکتی‌شان را خودشان یا به توصیه اقوام و دوستان تهیه کرده‌اند. تنها یک‌سوم بیماران وسیله خود را از طریق متخصصان دریافت نموده و تنها 20 در مورد چگونگی استفاده از آن‌ها آموزش دیده‌اند. مشکلاتی که در مطالعات مربوط به ارزیابی وسایل کمک حرکتی در بیش از نیمی از موارد مشخص شده‌اند، عبارتند از: ارتفاع نادرست (بسیار بلند)، استهلاک (شامل کلاهک لاستیکی یا دستگیره شل)، و وضعیت بدنی یا نحوه استفاده نادرست (شامل نحوه راه رفتن نادرست، یا گرفتن وسیله در سمت نادرست) بودند. در نتیجه، عواقب استفاده نامناسب از وسایل کمک حرکتی و آموزش ناکافی در این مورد، 50-30 بیماران مدت کوتاهی پس از گرفتن وسیله کمک حرکتی، استفاده از آن را قطع می‌کنند. انتخاب وسیله مناسب و آموزش توسط متخصصان به منظور افزایش تحرک و کاهش ناتوانی اهمیت دارد.

عصاها

عصاها می‌توانند به برداشتن وزن از روی اندام تحتانی ضعیف یا دردناک و بهبود تعادل از طریق افزایش سطح اتکا کمک کنند و جهت افزایش تعادل، اطلاعاتی در مورد ویژگی‌های لمسی سطح زمین در اختیار فرد قرار دهند. همچنین عصا‌ها با بهبود توانایی عملکردی و اعتماد به نفس گزارش‌شده توسط خود بیماران همراه بوده‌اند. با این‌که انواع مختلفی از عصاها در دسترس است، شواهد کمی در مورد برتری نوع خاصی از آن‌ها نسبت به بقیه وجود دارد.

عصاهای استاندارد

عصای استاندارد یا عصای صاف (شکل 1) معمولاً از چوب یا آلومینیوم ساخته شده و ارزان‌قیمت و سبک است. عصای آلومینیومی امکان تنظیم ارتفاع هم دارد. عصای استاندارد در فردی که برای تحمل وزن نیاز به اندام فوقانی ندارد، می‌تواند به تعادل کمک کند.

عصای خمیده (شکل 2) وزن بیمار را در راستای عصا پخش می‌کند. عصای خمیده برای بیمارانی مناسب است که گاهی اوقات نیاز دارند اندام فوقانی‌شان وزن را تحمل کند؛ مانند افرادی که به دلیل درد ناشی از استئوآرتریت زانو یا لگن در راه رفتن مشکل دارند.

عصاهای چهارپایه

عصای چهارپایه (که معمولاً به آن quad cane اطلاق می‌شود)، عصایی با چهار پایه است که سطح اتکای بزرگ‌تری ایجاد می‌کند و امکان تحمل وزن بیشتر توسط اندام فوقانی را فراهم می‌نماید. همچنین هنگامی که بیمار نیاز به استفاده از دستان خود دارد می‌تواند به تنهایی روی زمین بایستد و لذا خصوصاً برای بیماران همی‌پلژیک مفید است. البته برای استفاده مناسب باید همه چهار نقطه عصا به طور همزمان با زمین در تماس باشند.

دسته‌ها

یک عصای استاندارد معمولاً دسته‌‌ای چتری دارد که به دلیل فشار روی کف دست ممکن است خطر سندرم تونل کارپال را افزایش دهد. دسته‌ تفنگی که به دلیل شباهت به ته قنداق تفنگ این نام به آن اطلاق می‌شود، دسته‌ای صاف است که بیش از همه در عصاهای خمیده به کار می‌رود. دسته‌ی تفنگی فشار را در تمام دست از عضلات ناحیه تنار تا هیپوتنار توزیع می‌نماید و فشار کمتری روی کف دست وارد می‌کند. بنابراین خطر سندرم تونل کارپال را کاهش می‌دهد. دسته‌های مخصوصی که در آن‌ها ناودان مخصوص برای انگشتان و شست تعبیه شده در حال حاضر در دسترس هستند. این دسته‌ها بیمار را به استفاده از عصا در دست درست تشویق می‌کنند.

عصا‌های زیربغل (که منحصر به زیربغلی نیستند و بهتر است عنوان «عصاهای دارای تکیه‌گاه علاوه بر کف دست» به آن‌ها اطلاق شود) برای بیمارانی مناسبند که نه تنها برای تعادل که برای تحمل وزن و نیروی محرکه نیز نیاز به استفاده از بازوهای خود دارند. یک عصای زیربغل می‌تواند 80 وزن بدن را حمایت کند و دو عصای زیربغل 100 وزن بدن را حمایت می‌نمایند. البته عصای زیربغل نیاز به مصرف انرژی و قدرت قابل توجه شانه و بازو دارند که این امر آن‌ها را برای افراد سالمند و نحیف نامناسب می‌کند.

چوب‌‌دستی‌های زیربغلی ساده

چوب‌‌دستی‌های زیربغلی ساده (axillary crutch) (شکل 4) ارزان هستند و وزن بدن را در حرکت تحمل می‌کنند، ولی ممکن است استفاده از آن‌ها طاقت‌فرسا و مشکل باشد. اگر اندازه چوب‌های زیربغلی ساده نادرست باشد، می‌تواند روی اعصاب و شریان آگزیلاری فشار وارد کند.

چوب‌دستی‌های ساعد (lofstrand) (شکل 5) یک دستبند به دور ابتدای ساعد و یک دستگیره در پایین خود دارند که اندام فوقانی دو طرف را در مواقع نیاز به تحمل وزن حمایت می‌کند. این امر به بیمار اجازه می‌دهد که بدون نیاز به انداختن چوب، دست‌هایش آزاد باشد که این مساله استفاده از آن را به خصوص بر روی پله‌ها راحت‌تر می‌کند.

چوب‌دستی‌های سکودار (platform crutches)، برای کل ساعد صفحه‌ای افقی فراهم می‌کنند که به جای دست برای تحمل وزن به کار می‌رود. این عصا‌ها برای بیمارانی که شکستگی‌های آرنج دارند یا دست یا مچ دست‌شان ضعیف است، مفید هستند.

واکرها

واکرها در بیمارانی که ضعف اندام تحتانی یا تعادل ضعیف دارند، پایداری را بهبود می‌بخشند و با افزایش سطح اتکای بیمار و حمایت وزن وی، حرکت بهتر را تسهیل می‌کنند. البته، تنظیم حرکات با آن‌ها ممکن است مشکل باشد. واکرها همچنین ممکن است سبب وضعیت‌گیری نامناسب پشت و کاهش امکان مانور چرخشی بازو شوند. استفاده از واکر نسبت به عصا به توجه بیشتری نیاز دارد و حرکت در پله‌ها هم با استفاده از واکر دشوارتر است.

واکر استاندارد

واکر استاندارد (شکل 6) پایدارترین واکر است، ولی سبب کاهش سرعت راه رفتن می‌شود. زیرا بیمار برای برداشتن هر قدم باید واکر را به طور کامل از زمین بلند کند. این وسیله در بیماران دچار آتاکسی مخچه‌ای مفید است، ولی استفاده از آن ممکن است در بیماران سالمند و نحیف مبتلا به کاهش قدرت قسمت فوقانی بدن مشکل باشد.

واکر دارای چرخ جلو(شکل 7)، که به آن واکر دوچرخ نیز می‌گویند، کمتر از واکرهای استاندارد پایدار است؛ ولی الگوی راه رفتن طبیعی‌تری فراهم می‌کند و برای بیمارانی که قادر به بلند کردن واکر استاندارد نیستند بهتر است. در بیماران دچار پارکینسونیسم، واکرهای دارای چرخ جلو انجماد حرکت را در مقایسه با واکرهای استاندارد کاهش می‌دهند.

واکر چهارچرخ

واکرهای چهارچرخ (شکل 8) برای بیمارانی که عملکرد بهتری دارند و برای تحمل وزن نیازی به واکر ندارند مفید است. با این که به جلو راندن واکر چهارچرخ راحت‌تر است، این وسیله برای بیمارانی که مشکلات تعادلی قابل توجه یا اختلال شناختی دارند مناسب نیست زیرا ممکن است به طور غیرمنتظره‌ای به جلو حرکت کند و منجر به زمین خوردن شود. واکرهای چهارچرخ معمولاً همراه با صندلی و سبد هستند که این مساله باعث شهرت آن‌ها شده است ولی باید با احتیاط استفاده شوند. پیش از این که بیمار بنشیند حتماً باید ترمزها فعال باشند و واکر چهارچرخ در مقابل دیوار یا جسمی سفت قرار گرفته باشد. این وسیله خصوصاً برای کسانی که لنگش، بیماری تنفسی، یا نارسایی احتقانی قلب دارند و نیاز به توقف حرکت یا نشستن جهت استراحت دارند، مناسب است.

انتخاب وسیله مناسب

انتخاب وسیله مناسب به قدرت، تحمل، عملکرد تعادلی، عملکرد شناختی، بینایی و اقتضائات محیطی بستگی دارد. اگر بیمار نیازمند تحمل مداوم وزن باشد، واکر استاندارد بهتر است چون پایداری بیشتری دارد. اگر بیمار نیاز به کمک در تحمل وزن داشته باشد (ولی نه به طور مداوم)، واکر دارای چرخ جلو کافی است. این مطلب باید همواره مد‌ نظر باشد که بهترین انتخاب برای بیمارانی که نمی‌توانند به طور مطمئن راه بروند یا کسانی که ضعف شدید اندام تحتانی دارند، صندلی چرخ‌دار است.

دستورالعمل برای بیماران

ارتفاع درست و مناسب بودن وسیله

ارتفاع درست عصا یا واکر تا چین مچ دست بیمار است، که در شرایطی اندازه‌گیری می‌شود که بیمار راست ایستاده و بازوانش به راحتی در کنار بدن قرار گرفته‌اند. وقتی بیمار وسیله را در این ارتفاع به دست می‌گیرد، به طور طبیعی آرنجش 30-15 درجه خم می‌شود. ارتفاع درست چوب‌دستی زیربغلی ساده باید به اندازه فاصله 5-4 سانتی‌متری زیر آگزیلا تا زمین باشد و حدود 5 سانتی‌متر از کنار و 15 سانتی‌متر از جلو با پا فاصله داشته باشد. موقعیت دسته باید در جایی باشد که در آن آرنج 30 درجه خم شده است. چوب‌دستی‌های ساعد نیز در حالتی که آرنج 30-15 درجه خم است، استفاده می‌شوند و دستبند آن باید 4-5/2 سانتی‌متر زیر اوله‌کرانون قرار گیرد؛ در حالی که انتهای تحتانی عصا با فاصله 5 سانتی‌متر در کنار و با فاصله 15سانتی‌متر در جلوی پا قرار گرفته باشد. برای تعیین ارتفاع مناسب برای چوب‌دستی‌های سکودار بیمار در حالی که آرنجش 90 درجه خم است می‌ایستد و طول ساعد تا زمین اندازه‌گیری می‌شود.

استفاده مناسب

عصا باید در سمت مقابل اندام تحتانی ضعیف یا دردناک قرار گیرد و همزمان با پای مقابل حرکت داده شود. هنگام استفاده از واکر، هر دو پا باید بین پایه‌ها یا چرخ‌های عقبی آن قرار گیرند. هنگام استفاده از عصا یا واکر، وضعیت بدن باید صاف باشد و به سمت جلو یا طرفین خم نشده باشد. بیماران باید به آهستگی بچرخند و نباید وسیله را در هنگام چرخش از زمین جدا کنند. در پیمودن پله‌ها بیماران دچار نقص یک‌طرفه اندام تحتانی باید هنگام بالا رفتن، ابتدا اندام سالم و هنگام پایین آمدن ابتدا اندام ضعیف را جلو ببرند. یکی از راه‌های به خاطر سپردن این ترتیب عبارت «بالا با خوب، پایین با بد» است.

پایش

تمام بیماران باید در هنگام استفاده از وسیله کمک حرکتی خود تحت نظر گرفته شوند. متخصصان باید به طور منظم وسیله را از نظر مناسب بودن و نگهداری وسیله شامل ارتفاع مناسب، وضعیت مناسب پاها، چرخ‌ها، انتها‌ها و دستگیره‌ها ارزیابی کنند. بیمارانی که اختلالات راه رفتن یا تعادل، ناتوانی جدید یا اشکال در استفاده از وسیله خود دارند از ارجاع به فیزیوتراپیست سود می‌برند.

http://www.rs272.com/
http://rs272.tarlog.com/
http://rs272.vcp.ir

http://clinicalmedicine.ir/

http://rs1362.blogdoon.com/

http://rs272.persianblog.ir/

http://www.sahand272.blogfa.com/

WEST AZERBAIJAN  URMIA--Dr.RAHMAT SOKHANI